दिवाळी हा भारतीय संस्कृतीतील अत्यंत महत्त्वाचा सण आहे. दिवाळीला ‘प्रकाशाचा सण’ असेही म्हणतात कारण या दिवशी घरे, रस्ते आणि मंदिरांमध्ये दिवे लावून अंधार दूर केला जातो. दिवाळीचा सण आनंद, ऐश्वर्य, आणि नवी सुरुवात याचे प्रतीक मानला जातो. हा सण प्रामुख्याने पाच दिवस साजरा केला जातो.

दिवाळीचे सांस्कृतिक आणि धार्मिक महत्त्व पुढीलप्रमाणे आहे:

1. रामायणाशी संबंध: दिवाळीचा सण भगवान श्रीराम यांच्या आयुष्याशी जोडलेला आहे. अशी कथा आहे की, श्रीराम, सीता आणि लक्ष्मण १४ वर्षांच्या वनवासानंतर अयोध्येत परतले होते. त्यांच्या स्वागतार्थ अयोध्यावासीयांनी दिवे लावले होते, म्हणूनच दिवाळीला ‘दिव्यांचा सण’ असे म्हणतात.

2. लक्ष्मी पूजन: दिवाळीच्या दिवशी धनाच्या देवता माता लक्ष्मीची पूजा केली जाते. असा विश्वास आहे की या दिवशी लक्ष्मी माता घरी येतात व सुख-समृद्धीचे वरदान देतात. व्यापारी वर्ग या दिवशी नवा हिशोब सुरू करतात आणि लक्ष्मीपूजन करून नवीन आर्थिक वर्षाची सुरुवात करतात.

3. नरक चतुर्दशी: या दिवशी भगवान कृष्णाने नरकासुर या राक्षसाचा पराभव केला होता. त्यामुळे हा दिवस वाईट प्रवृत्तींचा नाश करण्याचा संदेश देतो.

4. भाऊबीज: दिवाळीच्या शेवटच्या दिवशी भाऊबीज साजरी केली जाते. या दिवशी बहिण भावाच्या आयुष्यासाठी प्रार्थना करते, आणि भाऊ तिला रक्षणाचे वचन देतो.

दिवाळी केवळ धार्मिक सण नाही तर सामाजिक ऐक्य, आनंद आणि उत्सव यांचे प्रतीक आहे. लोक एकमेकांना भेटतात, शुभेच्छा देतात आणि एकत्र येऊन आनंद साजरा करतात.

: बळीराजा हा भारतीय पुराणातील एक महान राजा होता, ज्याला “महाबली” असेही म्हटले जाते. बळीराजा असुर (दानव) वंशातून असून, तो अत्यंत पराक्रमी, न्यायप्रिय, धर्मशील आणि प्रजाहितैषी राजा होता. त्याच्या राज्यात सर्वत्र शांती, समृद्धी आणि संतोष नांदत होता, त्यामुळे त्याच्या प्रजेला त्याच्याविषयी अत्यंत प्रेम आणि आदर होता. त्याच्या उदारतेमुळे त्याला “दानवीर बळी” या नावानेही ओळखले जाते.

बळीराजाच्या जीवनातील प्रमुख कथा

बळीराजाच्या जीवनाशी संबंधित प्रसिद्ध कथा म्हणजे वामन अवताराची कथा आहे, जी पुढीलप्रमाणे आहे:

1. वामन अवतार: बळीराजा आपल्या सामर्थ्यामुळे तीनही लोकांवर (स्वर्ग, पृथ्वी आणि पाताळ) राज्य करू लागला. त्याने केलेल्या महान कार्यांमुळे देवगण असुरक्षित वाटू लागले आणि त्यांनी भगवान विष्णूला मदतीसाठी प्रार्थना केली. विष्णूने त्यांना मदत करण्यासाठी वामन, म्हणजेच एका बटू (ब्रह्मचारी बाळ) चा अवतार घेतला.

2. दान मागणे: वामनाने बळीराजाच्या दरबारात जाऊन त्याच्याकडे तीन पावले जमिन दान म्हणून मागितली. बळीराजाने त्याच्या विनंतीस मान्यता दिली, परंतु वामनाने आपले स्वरूप विस्तारून पहिले पाऊल पृथ्वीवर, दुसरे पाऊल आकाशात ठेवले. तिसरे पाऊल ठेवण्यासाठी जागा नसल्याने बळीराजाने आपले मस्तक पुढे केले आणि विष्णूने तिसरे पाऊल बळीराजाच्या मस्तकावर ठेवून त्याला पाताळात पाठविले.

3. उदारतेचे प्रतीक: बळीराजाने स्वेच्छेने आपले सर्व काही दान केले. त्याची ही उदारता पाहून भगवान विष्णूने त्याला वर दिला की तो वर्षातून एकदा आपल्या प्रजेच्या भेटीस येईल. या दिवशी लोक त्याचे स्वागत करतात आणि हा दिवसच “ओणम” म्हणून साजरा केला जातो, जो केरळमध्ये मोठ्या उत्साहाने साजरा केला जातो.

बळीराजाचे महत्त्व

बळीराजा आदर्श राज्यकर्त्याचे आणि उदारतेचे प्रतीक मानला जातो. त्याची कथा आपल्याला शिकवते की, सामर्थ्य असतानाही विनम्रता आणि उदारता राखणे किती महत्त्वाचे आहे. त्याच्या जीवनातील घटना आणि गुणधर्मामुळे तो भारतीय संस्कृतीत एक आदर्श राजा मानला जातो.